Badacze ludzkich dziejów do tej pory nie potrafią dokładnie ustalić, kiedy i gdzie pojawiły się pierwsze kości do gry. Jak dotąd, najstarsze - datowane na około 7000 lat p.n.e. - odnaleziono w wykopaliskach na terenie Mezopotamii. Początkowo służyły czarownikom do rozmaitych rytuałów. Z czasem ich „magiczność” zeszła na dalszy plan. Rzut obrobionymi kamykami czy muszlami decydował np. o kierunku marszu myśliwych czy sposobie podziału upolowanej zwierzyny. Starożytni szybko doszli do wniosku, że zdawanie się na losowy wynik po rzucie kośćmi może służyć rozrywce. W pewnym momencie do grania zaczęto wykorzystywać... prawdziwe kości, a dokładnie kości skokowe zwierząt hodowlanych, na przykład owiec. Wygładzone przypominały kształtem czworościan. Po odpowiednim oznaczeniu z powodzeniem mogły służyć grze. Z czasem do wyrobu kości do gry zaczęto wykorzystywać drewno, kość słoniową czy fiszbin. Prawdopodobnie już 3000 tys. lat p.n.e. w słynnym, starożytnym mieście Ur wymyślono „tryktrak” – pierwszą na świecie grę planszową, wykorzystującą pionki i kości. Około 2000 roku p.n.e. gry w kości doskonale funkcjonowały - niezależnie od siebie - w starożytnym Egipcie i na terenach obecnych Indii, co tylko podkreśla uniwersalność tego wynalazku. Natomiast pojawienie się kości do gry w obecnie znanym nam kształcie – sześcianu, z klasycznym rozkładem punktów (jednego naprzeciw sześciu, dwóch naprzeciw pięciu i trzech naprzeciw czterem) datuje się na 1300 rok p.n.e., gdzie znów prekursorami byli mieszkańcy terenów Mezopotamii. Prawdziwy rozkwit kościana rozrywka przeżyła jednak w starożytnej Grecji i Rzymie...

Grecy, zwłaszcza ci z wyższych sfer, dość często spędzali wolny czas emocjonując się grą w kości. W podobny sposób nudę zabijali greccy wojownicy, na przykład podczas wieloletniego oblężenia słynnej Troi, gdy akurat nie musieli się bronić lub atakować. Nic więc dziwnego, że tak popularna rozrywka została szybko przejęta przez obywateli rodzącego się państwa rzymskiego. I to właśnie Rzymianie sprawili, że astragale stały się w starożytności podstawowym narzędziem hazardu. Czterościenne kości robiono już nie tylko z surowca zwierzęcego, ale też z drewna, ozdobnych kamieni czy odlewano z żelaza. Oficjalnie można było grać w kości jedynie podczas grudniowych świąt ku czci boga Saturna. Jednak trwające tydzień saturnalia nie zaspokajały miłości Rzymian do hazardu – nielegalnie grano więc w kości właściwie przez cały rok. Trudno się temu dziwić, skoro nawet władcy Rzymu uwielbiali astragale. Potwierdza to chociażby słynne zdanie „alea iacta est”, czyli „kości zostały rzucone”, wypowiedziane przez Juliusza Cezara po przekroczeniu rzeki Rubikon (a oznaczające nieodwracalność decyzji, tak jak niemożliwe jest wycofanie się z gry po wykonaniu rzutu). Cesarz Klaudiusz, nie dość, że napisał dowcipny podręcznik dla graczy, to w swojej lektyce miał na stałe zamontowany stolik do gry. Natomiast Marek Aureliusz na każdą dłuższą wyprawę zabierał osobistego krupiera. Powszechność hazardu i pojawienie się wraz z nim wszelkiej maści oszustów, bardzo często prowadziło graczy przed oblicze sądu. Mnogość tego typu rozpraw spowodowała pojawienie się nowego zapisu w rzymskim prawie – osoba pozwalająca na hazard w swoim domu nie miała możliwości wniesienia pozwu, nawet jeśli została nie tylko oszukana, ale i pobita przez współgraczy. Na nic jednak zdało się tak bezlitosne prawo – hazard kwitł w Rzymie w najlepsze. I nie tylko w sercu imperium, ale też na terenach podbitych przez legiony. Gra w kości chyba najbardziej zawładnęła sercami i umysłami Germanów, którzy potrafili przegrywać nie tylko znaczne sumy czy majątki, ale nawet osobistą wolność.

Uważa się, że gry w kości sześcienne - na zasadach podobnych do obowiązujących współcześnie (chociażby w kasynach) – to XII-wieczny wynalazek Anglików. W okresie wypraw krzyżowych, podczas niekończących się oblężeń twierdz, główną rozrywką rycerzy była właśnie gra w kości – nazywane po arabsku „al-zahr”. Najprawdopodobniej od tego określenia powstała nazwa kościanej gry „hazard”, którą krzyżowcy przywieźli z Orientu do Anglii, i która w błyskawicznym tempie zrobiła na Wyspach furorę. Doszło nawet do tego, że powstały gildie zawodowych graczy, a samej gry uczono w specjalnie do tego powołanych szkołach. Od kości nie stronili nawet angielscy królowie – w „hazard” grali chociażby Ryszard Lwie Serce i Henryk VIII (ten ostatni jednym rzutem przegrał dzwony w słynnej katedrze św. Pawła). Nie trzeba było długo czekać, aby wywołująca silne emocje rozrywka trafiła do Europy kontynentalnej. Francuscy żeglarze grze „hazard” nadali własną nazwę: „crabs”. Poprzez Francję moda na rzucanie sześciennymi kośćmi rozlała się na pozostałe państwa i – razem z szachami – stała się ulubioną rozrywką nie tylko wyższych sfer. Za największych hazardzistów średniowiecza uważano landsknechtów – niemieckich najemników, walczących w różnych armiach w całej Europie. Miłośników hazardu (wszak w kości grano głownie na pieniądze) nie odstraszały edykty ani inne akty prawne wydawane przez Kościół, z którego zdaniem w średniowieczu przecież mocno się liczono. Gdy w 1190 roku na Bliski Wschód wyruszała trzecia krucjata, rycerzom początkowo zabroniono jakichkolwiek gier na pieniądze, ale ostatecznie dostali zgodę na możliwość przegrania najwyżej 20 szylingów dziennie. Czy stosowali się do tych ograniczeń? Najpewniej nie, podobnie jak przedstawiciele duchowieństwa, którzy mimo zakazów i surowych kar, rzucali kośćmi grając o niemałe sumy.

Chińskie domino, chociaż znane w Europie od czasów podróży Marco Polo, stało się powszechną rozrywką dopiero w XVIII wieku, dołączając tym samym do gry w kości oraz szachów i kart. Mniej więcej w tym samym czasie, sześcienne kości dotarły do Ameryki Północnej. Francuscy marynarze, oczekując m.in. w Nowym Orleanie na ponowne wypłynięcie w morze, oddawali się w barach swojej ulubionej rozrywce – grze „crabs”. Zawody w rzucaniu dwiema kośćmi bacznie obserwowali miejscowi, dla których słowo wymawiane przez rodowitych Francuzów brzmiało jak... „craps”. I to właśnie tak nazwana gra w kości, początkowo popularna tylko na południu kontynentu, z czasem zawładnęła duszami i umysłami mieszkańców całych Stanów. Doszło w końcu do tego, że w Ameryce całkowicie zabroniono uprawiania hazardu. Najbardziej zdeterminowani gracze znaleźli wyjście z sytuacji – spotykali się na słynnych, wielkich łodziach parowych pływających po Missisipi. Działało też wiele nielegalnych szulerni. Dopiero na początku XX wieku hazard (a więc i gra w kości) stał się w USA częściowo dozwolony. Dzięki temu powstały pełne kasyn ośrodki, takie jak Reno, Atlantic City czy najsłynniejsze Las Vegas. Amerykanie znaleźli też inne, masowe zastosowanie dla sześciennej kostki. Jak wiadomo - nieliczne gry planszowe istniały na świecie od tysięcy lat. Zupełnie nową jakość w tej dziedzinie wprowadziło pojawienie się w 1933 roku gry „Monopoly”. Rzucanie kostką i przesuwanie pionków o wyznaczoną liczbę oczek nabrało nowego znaczenia. Z biegiem lat, obok tysięcy wymyślnych planszówek, powstały jeszcze gry bitewne i fabularne, w których wielościenne kości odgrywają niebagatelną rolę. Także rozwój nowych technologii nie pozostał obojętny wobec kościanej rozrywki – rzucać kośćmi można wirtualnie, korzystając z komputera i Internetu.

Na pewno nieuczciwie grano w kości w starożytnym Rzymie. Potwierdzają to choćby artefakty znalezione na terenie zniszczonych przez Wezuwiusza Pompejów. Historyczne przekazy mówią, że sfałszowanymi kośćmi posługiwał się m.in. cesarz Kaligula (co nie przeszkadzało mu przegrywać i niestety – okrutnie mścić się na tych, którzy mieli czelność go pokonać). Najpopularniejszy sposób fałszowania to przesunięcie środka ciężkości. Najprostszą, ale i dość łatwą do zauważenia metodą, jest delikatne spiłowanie jednej z krawędzi kostki. Już taki zabieg powoduje, że sześcian będzie upadał na określone pola częściej niż na inne. Można też umieścić w środku niewielki ciężarek. Są jednak oszustwa trudniejsze do wykrycia, stosowane przez żyjących z hazardu szulerów. W kostce wywierca się kanały, do których wpuszczona zostaje kropla rtęci. Potem - już w trakcie gry - popukuje się kostką tak, aby rtęć przemieściła się do określonego kanału, zmieniając środek ciężkości. Podobnym oszustwem jest umieszczenie w sześcianie odrobiny wosku. Potarcie kostki lub rozgrzanie jej w rękach spowoduje, że upadnie ona na wybraną przez nas ściankę. Mniej wyrafinowanym, ale też spotykanym sposobem, jest oznaczenie na kostce np. drugiej „piątki” lub „czwórki”, w miejsce „jedynki” lub „dwójki”. Jednak w dzisiejszych czasach, w oficjalnych kasynach, przy grze w koście raczej się nie oszukuje (w odróżnieniu od kart czy ruletki). Przede wszystkim z powodu reguł gry opracowanych przez producenta kostek Johna. A. Winna i wprowadzeniu tzw. zakładu „don’t pass”, powodującego nieopłacalność oszukiwania. A już zupełnie niemożliwe jest to w przypadku kasyn wirtualnych, w których kośćmi „rzuca się” przy pomocy komputera.

Okazuje się, że nawet powszechnie stosowana kość o sześciu ścianach może mieć wiele odmian. Oprócz tej standardowej, funkcjonują m.in. kości pokerowe (z karcianymi figurami zamiast oczek), obrazkowe wykorzystywane głównie w grach fabularnych, bitewne (tzw. scattery) do losowego wskazywania np. kierunku ruchu armii, japońskie z symbolami zamiast cyfr, a nawet kości z kamasutrą ozdobione rysunkami rodem z podręczników ars amandi. Kości wielościenne najczęściej kojarzone są z grami fabularnymi (RPG). Najpopularniejsze - obok k6 - są k4, k8, k10, k12 i k20. Z takiego zestawu korzystają m.in. miłośnicy systemów RPG „Dungeons & Dragons”, „Deadlands” czy „Zew Cthulhu”. Jak policzono, istnieje ponad 90 różnych kształtów kostek. Wśród nich są np. te w kształcie zbliżonym do walca, które toczy się, a nie rzuca. Nie produkuje się kości o większej liczbie ścian niż sześćdziesiąt (za wyjątkiem k100 o kształcie zbliżonym do kuli). Jak różnorodne są kostki, tak odmienne bywają materiały służące do ich wytwarzania. Już w starożytnym Rzymie pojawiły się kości z drewna, metalu i kości słoniowej. Obecnie najpopularniejszym materiałem jest tworzywo sztuczne. Profesjonalne kości dla kasyn wytwarza się z włókna celulozowego. Te dla kolekcjonerów powstają m.in. ze złota lub bursztynu. Nadal można spotkać kostki drewniane, a nawet gumowe i kamienne. Co więcej – są jeszcze miejsca na świecie, w których gracze – tak jak przed kilkoma tysiącami lat - posługują się kośćmi pochodzenia zwierzęcego. Taka różnorodność świadczy o niesłabnącej popularności jednej z najstarszych rozrywek człowieka – grze z użyciem kości.